Rola i pozycja kobiet w starożytnym Rzymie

Kategorie: 

Public domain

Dokładna rola i pozycja kobiet w świecie rzymskim i w większości starożytnych społeczeństw, często jest zaciemniona przez uprzedzenia, zarówno starożytnych pisarzy mężczyzn a także przez XIX-XX wiecznych uczonych. Sytuacja poprawiła się stosunkowo niedawno na skutek nowoczesnych badań i publikacji, które starały się bardziej obiektywnie ocenić status kobiet, prawa, obowiązki, reprezentację w sztuce i  życiu codziennym. A to wszystko na podstawie prawie wyłącznie materiałów źródłowych napisanych przez mężczyzn w zdominowanym przez mężczyzn świecie rzymskim.

 

KOBIETA W MITOLOGII

W odróżnieniu od innych starożytnych kultur takich jak Grecja. W której  wytworzył się mit stworzenia, gdzie kobieta była istotą drugorzędną w stosunku do mężczyzny. (objawia się to szczególnie mocno w micie o Pandorze, gdzie Pandora jest zwiastunką nieszczęść i nosicielką przywar). Rzymianie mieli bardziej neutralne podejście do tej sprawy, to ludzkość jako całosć, a nie mężczyzna indywidualnie, została stworzona przez bogów z ziemi i wody. Metamorfozy Owidiusza na przykład, nie określają dokładnie, czy pierwszy człowiek był mężczyzną, czy kobietą.

 

 

Jednym z wczesnych, najbardziej znanych przykładów z rzymskiej mitologii, który ujawnia wiele na temat postaw wobec kobiet jest mit o Porwaniu Sabinek. Jak głosi legenda pierwsi założyciele Rzymu uprowadzili w czasie igrzysk w Rzymie  kobiety z sąsiedniego plemienia Sabinów zmuszając jej do małżeństw z Romulusem i innymi przedstawicielami arystokracji Rzymu.

                                             Jacques Louis David Interwencja Sabinek

Jednym z powodów tego działania mogła być chęć stworzenia lokalnego sojuszu poprzez zawarcie więzów krwi. Oczywiście plemię  Sabinów starało się odzyskać swe kobiety i wypowiedziało Rzymowi wojnę. Jednak uprowadzone kobiety w tym żona Romulusa Hersilia interweniowały aby zakończyć krwawą wojnę. Legenda ta  potwierdza istotną rolę kobiety we wczesnym okresie formowania się społeczeństwa rzymskiego.

                                    Pietro de Cortona Porwanie Sabinek

KOBIETA W RODZINIE

W wielu przypadkach rola kobiety rzymskiej w społeczeństwie była ściśle utożsamiana i postrzegana poprzez pryzmat obowiązków domowych, takich jak doglądanie domu i pielęgnowanie rodzinny (pietas familiae). Szczególny nacisk kładziono na wydawanie na swiat dzieci z legalnych związków, czego konsekwencją było wczesne zamążpójście, w celu zapewnienia pewności, że kobieta nie miała przed małżeńskich kontaktów seksualnych, które były hańbą dla męża lub mogły utrudnić wydanie panny za mąż ( czasami nawet przed okresem dojrzewania, ale zazwyczaj około 20 lat).

 

Rzymska rodzina była zdominowana przez mężczyznę, zwykle na czele rodziny stał najstarszy mężczyzna rodu (Paterfamilias). Kobiety były podporządkowane mężczyznie i jest to odzwierciedlone w rzymskiej praktyce nadawania imion. Mężczyzna miał trzy imiona. Praenomen czyli imię osobiste, nomen czyli nazwisko rodowe, oraz przydomek zwany cognomen. Natomiast wszystkie kobiety z tej samej rodziny nazywane były żeńską wersją nazwiska rodziny(nomen). Mężatka mogła zachować swe panieńskie nazwisko lub być nazywana imieniem męża (np Terentia Cycerona). W rodzinie kobiety uczestniczyły w pracach w domu wraz ze swymi niewolnikami, kobiety z górnych warstw klasy społecznej mogły studiować przedmioty akademickie, takie jak literatura i filozofia.

 

Ścisła zależność kobiet od ich męskich krewnych również ma swoje odzwierciedlenie w takich sprawach, jak prawo i finanse. Kobiety były prawnie zobowiązane do nominowania męskiego członka rodziny w celu reprezentowania jej interesów (Tutela mulierum perpetua). (Jedynymi wyjątkami od tej reguły były kobiety z trójką dzieci (od ok. 17 roku p.n.e), wyzwolone byłe niewolnice z czwórką dzieci i dziewice Westalki).

 

Przepis ten został zaprojektowany w celu utrzymania przez mężczyzn kontroli nad  nieruchomościami a w szczególności nad odziedziczonym majątkiem rodzinnym, nawet jeśli zgodnie z prawem rzymskim męscy i żeńscy potomkowie rodziców mieli takie same prawa do dziedziczenia. W praktyce prawo to często nie było stosowane i istnieją przekazy informujące o kobietach zajmujących się własnymi sprawami finansowymi, posiadającymi własne firmy czy zarządzające majątkiem ziemskim. Działo się tak zwłaszcza w przypadkach w których głowa rodziny zginęła w czasie kampanii wojskowej.

 

Innym wytłumaczeniem egzystencji tego przepisu, który pozwalał kobietom dziedziczyć i być właścicielkami majątku, ale nim nie rozporządzać według własnego uznania, było panujące w tamtych czasach przekonanie o tym, że kobiety charakteryzują się małą dozą rozsądku (infirmitas consilii). I to powoduje, że nie są w stanie samodzielnie zajmować się tą sferą życia. Na ten temat wypowiadał się na przykład Cyceron.

Prawo rzymskie zastrzegało jednak, że własność i majątek żony powinien być traktowany osobno od majątku męża (poza posagiem) i może zostać odzyskany po rozwodzie. Rozwód był łatwo osiągalny przez obie strony, ale zgodnie z prawem rzymskim dzieci  prawnie należały do ojca lub najbliższego męskiego krewnego, jeśli ojciec już nie żył. W późniejszym okresie imperium, a zwłaszcza po wprowadzeniu ustawodawstwa nałożonego przez Konstantyna, rozwód stał się o wiele trudniejsze, szczególnie dla kobiet.

 

 

W SPOŁECZEŃSTWIE

Kobiety w Rzymie miały ograniczoną rolę w życiu publicznym. Nie mogły uczestniczyć, głosować ani zabierać głosu na zgromadzeniach politycznych, pozbawione były także prawa pełnienia  funkcji politycznych. Choć prawdą jest, że niektóre kobiety pozostające w związkach z potężnymi politycznie partnerami, mogły swoimi sposobami, w zaciszu domowym wpływać na politykę państwa i sprawy publiczne po przez oddziaływanie na  swoich mężów.

 

Warto również zauważyć, że te kobiety, które miały władzę polityczną, w rzymskiej literaturze bardzo często są przedstawiane jako motywowane takimi negatywnymi emocjami jak złośliwość czy zazdrości. Niższe klasy kobiet rzymskich miały spory udział w życiu publicznym gdyż musiały zarabiać na życie. Typowymi zajęciami podejmowanymi przez takie kobiety były zajęcia w rolnictwie, handlu, rzemiośle, a także w roli położnych i pielęgniarek.

 

KOBIETA W RELIGII

Także sfera Religii w Rzymie była zdominowana przez mężczyzn. Ale zdarzały się  wyjątki, w których kobiety odgrywały ważną rolę publiczną. Takim wyjątkiem były kapłanki bogini Westy opiekunki ogniska domowego i państwowego zwane westalkami. Westalki służyły przez 30 lat w swiątyni Westy i brały udział w uroczystościach religijnych i wykonywaniu obrzędów ofiarnych co było zazwyczaj zarezerwowane dla  kapłanów mężczyzn.

 

Westalki wybierane były z rodzin arystokratycznych w wieku 6-10 lat. Westalki w czasie swej 30 letniej służby mieszkały w klasztorze (Atrium Vestae). Po zakończeniu służby kapłanki mogły wyjsć za mąż i mieć dzieci. W okresie służby kapłanki musiały zachować dziewictwo, utrata dziewictwa traktowana była jako świętokradztwo i była karana śmiercią. Z zachowanych przekazów wiemy o przypadkach gdy karą za utratę dziewictwa było pogrzebanie żywcem. Zamkniętej w grobowcu kapłance zostawiano jedzenie, wodę i lampkę oliwną.

 

Jednym z zadań Westalek było podtrzymywanie wiecznego ognia w świątyni Westy. Dopuszczenie do wygaśnięcia ognia karane było smiertelną chłostą. Westalki cieszyły się w Rzymie wielkim szacunkiem i poważaniem, za obrazę westalki groziła kara śmierci, do przywilejów westalek należało prawo łaski wobec skazanych. Obok Westy istniały także inne bóstwa kobiece na przykład Bona Dea (Dobra Bogini) bóstwo płodności, bogini-matka. Inną popularną boginią zwłaszcza w posród kobiet na wsi była Cerera, bogini wegetacji i urodzajów.

 

SEKS I MORALNOSĆ

Kobiety rzymskie segregowane były pomiędzy te, które zasługiwały na szacunek i te, które uznano za nie godne szacunku. Wielu rzymskich mężczyzn wykazywało się jednak dużą dozą hipokryzji, z jednej strony oczekiwali od kobiet iż będą  honorowymi i cnotliwymi  strażniczkami moralności, z drugiej zas strony sami uwikłani byli w miłostki z kochankami i zwykłymi prostytutkami.

 

W przypominaniu wszystkim kto jest kim w społeczeństwie, odzienie stało się użytecznym narzędziem. Tradycyjnie szanowane kobiety zakładały długą suknię, podczas gdy prostytutki i cudzołożnice nosiły togę. Jeśli szanowana kobieta ciesząca się szacunkiem, została uznana za winną cudzołóstwa, jedną z kar było zakładanie togi. Także wykonywany przez kobietę zawód oraz przynależność do określonej grupy społecznej miał wpływ na jej pozycję względem prawa. Na przykład prostytutki i kelnerki nie mogły wysuwać oskarżeń o gwałt. Natomiast gwałt  na niewolnicy był uważany jedynie za szkodę majątkową wyrządzoną właścicielowi niewolnicy.

 

SŁAWNE KOBIETY RZYMU

Niektórym rzymskim kobietom, udało się wznieść ponad ograniczoną rolę opiekuna gospodarstwa domowego i rodziny, wyznaczonego w społeczeństwie i osiągnąć wysoką pozycję realnego wpływu na sprawy państwa. Hortensja córka mówcy i adwokata była jedną z pierwszych.  To ona w 42 roku p.n.e  wygłosił słynne przemówienie w Forum w Rzymie przeciwko propozycji opodatkowania najbogatszych kobiet w Rzymie w celu finansowanie wojny z zabójcami Cezara. Po elokwentnej przemowie Hortensji projekt został zmieniony i tylko 400 z 1400 wyznaczonych uprzednio kobiet zostało opodatkowanych.

 

Inną wpływową kobietą, która zapisała się w historii Rzymu była  Kornelia Afrykańska Młodsza, ceniona za swą inteligencję i stanowczość. Stała się w Rzymie symbolem wzorowej matki i obywatelki. Wspomnieć można także Fulwię (żonę Marka Antoniusza). Kobieta ta doszła do ogromnego majątku, którym wspierała polityczne, inicjowane przez siebie działania swych trzech mężów.

 

Wraz z nadejściem okresu cesarstwa, matki cesarzy ich żony, siostry a nawet córki posiadały często znaczące wpływy polityczne. Duże projekty budowlane często były wznoszone na ich czesć i przez nie sponsorowane. Jedeną z najbardziej znanych żon cesarza był Julia Domna (170-217 n.e), żona Septymiusza Sewera i matka Karakalli. Iulia otrzymał tytuł Augusta, była znanym mecenasem sztuki, w szczególności literatury i filozofii. W swym barwnym życiu była również kapłanką w Syrii.

Gdy jej syn Karakalla został cesarzem, nadano jej prestiżowy tytuł "matki senatu i ojczyzny". Najsłynniejszą w starożytności, kobietą filozofem, matematykiem i astronomem była Hypatia z Aleksandrii. Napisała kilka rozpraw naukowych i została dziekanem szkoły neoplatońskiej w Aleksandrii. Hypatii przypisuje się wynalezienie astrolabium(pomiarowy przyrząd astronomiczny używany w nawigacji) oraz areometru (przyrząd do mierzenia gęstości cieczy) Została brutalnie zamordowana w czasie zamieszek  w 415 roku n.e.

 

PODSUMOWANIE

Prawo rzymskie i normy społeczne, przeważały na korzyść mężczyzn. Ale pełne praktyczne zastosowanie tych przepisów i postaw w poszczególnych przypadkach jest często trudne do określenia, zwłaszcza, że prawie cały materiał źródłowy jest napisany z perspektywy męskiej. To, że kobiety były traktowane jako gorsze pod względem prawnym wydaje się oczywiste, ale są też liczne teksty, wyidealizowane rzeźby czy portrety, które wskazują na  podziw i admirację jaką mężczyzni darzyli kobiety i ich rolę w życiu codziennym. Mężczyźni rzymscy nie uważali kobiet za równe im samym, ale równoczesnie nie żywili do nich niechęci czy nienawisci. Być może najlepszym wyrazem tej ambiwalentnej postawy rzymskich mężczyzn do kobiet, są słowa Metellusa Numidyjskiego (wpływowego patrycjusza rzymskiego) który był cytowany przez cesarza Augusta w mowie skierowanej do senatu "natura stworzyła je tak, że nie można żyć z nimi szczególnie wygodnie, ale nie możemy żyć bez nich w ogóle ".

Ocena: 

1
Średnio: 1 (1 vote)

Skomentuj