Kilka tygodni temu pojawiła się w krajowych mediach informacja o sensacyjnym i ważnym odkryciu, dokonanym przez polskich archeologów w Maszkowicach na tak zwanej "Górze Zyndrama". Unikalność odkrycia wywołało także zainteresowanie poza granicami Polski, które zaowocowało publikacjami w zagranicznych periodykach archeologicznych. Odkrycie okazało się być nie tylko rzadkością w skali Polski ale też w skali całego regionu.

Pierwsze wykopaliska na "Górze Zyndrama" przeprowadzono w latach 1959-1975. Wtedy to archeolodzy poszukiwali pozostałości zamku rycerza Zyndrama z Maszkowic, który posiadał rozległe włości w tej okolicy. Zyndram z Maszkowic był dworzaninem króla Jagiełły i to jemu przypadł zaszczyt poprowadzenia do boju pod Grunwaldem elitarnej chorągwi ziemi krakowskiej w której szeregach walczył także Zawisza Czarny.

Śladów po zamku Zyndrama nie odnaleziono ale natknięto się na osadę z epoki brązu. Osada zamieszkiwana była od około roku 1000 p.n.e. do 50 p.n.e. W 2010 roku archeolodzy z Uniwersytetu Jagiellońskiego wznowili badania "Góry Zyndrama" na wcześniej nie przebadanym obszarze, mieszczącym się na górnej części wschodniego zbocza góry, gdzie kończy się wypłaszczenie. Badania trwające do 2015 roku ujawniły, że pod młodszą osadą z epoki brązy znajduje się jeszcze starsza osada sięgająca swymi początkami wczesnej epoki brązu (1700 p.n.e.).

Archeolodzy twierdzą, że osada nie była zamieszkiwana przez rdzenną ludność zamieszkującą Małopolskę od końca epoki neolitu, lecz przez małą liczącą sobie około 200 osób grupę przybyszów, kolonistów z południa, z okolic rzeki Cisy na Węgrzech. Wcześniej odkryto kilka innych osad w polskich Karpatach które łączone są z tą obcą na naszych ziemiach kulturą umownie nazwaną "Otomani-Fuzesabony". Największą i najbardziej znaną osadą tej kultury w Polsce jest warownia z Trzcinicy koło  Jasła, którą nazwano "Troją Północy".

Przybysze z południa wybudowali swoja osadę z niebywałym na tamte czasy rozmachem. Zniwelowali wierzchołek góry i utworzyli w ten sposób wypłaszczenie o powierzchnie 5000m2, powiększone dodatkowo o taras, który wybudowali z materiału pozyskanego w czasie niwelacji wierzchołka góry. By ziemia nie obsuwała się ze zboczy góry, budowniczowie wybudowali kamienno-ziemny mur oporowy. Dzięki aparaturze do pomiarów geofizycznych wiadomo, że mur miał długość 140m i otaczał osadę od północy i wschodu. Mur o wysokości około 3m nie tylko zapobiegał obsuwaniu się ziemi, ale pełnił zapewne także funkcję fortyfikacji, utrudniającą potencjalnym napastnikom wtargnięcie do osady.

Właśnie ten szczegół czyni, że osada na "Górze Zyndrama" jest tak interesująca i wyjątkowa. W całej Europie Środkowej znanych jest mniej niż dwadzieścia osad datowanych tak wcześnie i wykorzystujących do fortyfikacji kamienny budulec. W czasach kiedy wybudowano osadę,  kamienne fortyfikacje typowe są dla kultur epoki brązu z basenu Morza Śródziemnego. Fortyfikacje w tej części Europy konstruowane były przy użyciu drewna i ziemi i trwało to aż do czasów wczesnego średniowiecza.

Zaintrygowani nieoczekiwanym znaleziskiem archeolodzy, postanowili zawiesić wykopaliska wewnątrz osady i skupić swą uwagę i wysiłek na stoku wzgórza by bardziej szczegółowo przebadać kamienną konstrukcję. Po zdjęciu młodszych nawarstwień zalegających pod odkrytym wcześniej murem oporowym oczom archeologów ukazał się widok zupełnie przez nich nieoczekiwany. Zaczęli odsłaniać zewnętrzną ścianę obwałowania, która wyłożona była obrobionymi, płaskimi blokami kamiennymi o wymiarach od 70 do 100 cm tworzącymi rodzaj lica o wysokości nie mniejszej niż 3 m. Niektóre z kamiennych bloków uformowano w kształt sześcioboków. W odległości 5 m od lica muru fortyfikacja została dodatkowo wzmocniona przez 1.5m rów, którego chronologii jeszcze nie ustalono. Archeolodzy natrafili także na pozostałości bramy wejściowej. Brama wejściowa ma formę wąskiego korytarza o szerokości 130cm przecinającego mur i wiodącego w górę w stronę wnętrza osady. Wnętrze korytarza wyłożone było płaski blokami piaskowca z których część ciągle znajduje się tam gdzie posadowili je budowniczowie 3500 lat temu.

     Powyżej pozostałści bramy wejściowej

Monumentalność kamiennej architektury wzniesionej pomiędzy 1750 a 1690 rokiem p.n.e. (datowanie metodą węgla c14 szczątków współczesnych budowie muru). Czyni fortyfikacje na "Górze Zyndrama" najstarszym przykładem budowli kamiennej na ziemiach polskich, detronizując tym samym przykłady romańskiej architektury kamiennej z początków XI wieku. Skala całego kompleksu oraz wielkość kamiennych bloków użytych w budowie stawia osadę z " Góry Zyndrama" bliżej podobnych kompleksów znanych z kultur epoki brązu basenu Morza Śródziemnego niż jakiejkolwiek kultury rozwijającej się równolegle w tym czasie w Europie.

                                                            Powyżej "idol wiolinowy"

Należy zwrócić uwagę, że całość kompleksu została wykonana natychmiast po przybyciu w te strony kolonistów z południa. Wskazuje to na to, że grupa ta była bardzo dobrze zorganizowana i posiadała gotowy zasób wiedzy i umiejętności co pozwoliło im na użycie z sukcesem kamiennego budulca. Wszystko wskazuje na to, że wiedza ta została zdobyta za pośrednictwem cywilizacji śródziemnomorskiej gdzie kamienne budownictwo rozwijało się od epoki wczesnego brązu. Na ten kierunek kontaktów wskazuje także odnaleziona w warstwie z około 1500 lat p.n.e. figurka niezidentyfikowanego żeńskiego bóstwa zwanego  ze względu na kształt "idolem wiolinowym" Taki rodzaj statuetki produkowany był masowo w Grecji mykeńskiej. Sezon wykopalisk w tym roku został już zakończony. Wykopy zostały zabezpieczone a wznowienie badań planowane jest na przyszły rok.