Góra Zyndrama – prehistoryczna forteca z epoki brązu odkryta w Polsce

Na malowniczym wzniesieniu w dolinie Dunajca, w małopolskich Maszkowicach, znajduje się jedno z najbardziej fascynujących stanowisk archeologicznych w Polsce. Góra Zyndrama, wzniesienie osiągające 410 m n.p.m., kryje w sobie tajemnice sięgające epoki brązu – znacznie starsze niż sugerowałaby nazwa tego miejsca.

Prowadzone od 2010 roku przez dr hab. Marcina S. Przybyłę z Uniwersytetu Jagiellońskiego wykopaliska doprowadziły do sensacyjnego odkrycia – kamiennych fortyfikacji datowanych na około 1750 rok p.n.e. To właśnie ten kamienny mur o długości około 200 metrów, szerokości 2 metrów i zachowanej wysokości 3 metrów, stanowi o wyjątkowości tego stanowiska. Jest to najstarsza kamienna architektura obronna odkryta na terenie Polski i jedna z najstarszych w Europie poza basenem Morza Śródziemnego.

Wyjątkowość fortyfikacji z Maszkowic podkreśla kunsztowna brama wjazdowa ozdobiona sześcioma kamiennymi stelami. Konstrukcja ta wskazuje na zaawansowane umiejętności budowniczych oraz na wpływy kultur południowoeuropejskich. Archeologom udało się częściowo zrekonstruować tę bramę w 2018 roku, co pozwala zwiedzającym wyobrazić sobie, jak imponująca musiała być ta budowla dla współczesnych jej ludzi.

Badania wykazały, że osada na Górze Zyndrama funkcjonowała w kilku fazach. Pierwsze osadnictwo datowane jest na wczesną epokę brązu (1750-1550 p.n.e.), kiedy to wzniesiono wspomniane fortyfikacje. Odkryto pozostałości domów o powierzchni 30-50 m², zbudowanych z drewna i gliny. Wewnątrz tych budynków archeolodzy znaleźli ceramikę, narzędzia, a także ozdoby z brązu i bursztynu, co świadczy o zamożności mieszkańców oraz rozległych kontaktach handlowych.

Po około 500-letniej przerwie wzgórze zostało ponownie zasiedlone w okresie przejściowym między epoką brązu a epoką żelaza (950-400 p.n.e.). Wówczas osada była jeszcze większa, a znalezione artefakty wskazują na kontakty z kulturą łużycką i kulturą Gáva. Ostatni okres zasiedlenia miał miejsce w późnej epoce żelaza (200-50 p.n.e.), kiedy to osada była związana z kulturą puchowską.

Paradoksalnie, nazwa "Góra Zyndrama" nie ma nic wspólnego z prehistorycznym charakterem tego miejsca. Wywodzi się ona z lokalnej tradycji, która łączyła wzgórze z postacią Zyndrama z Maszkowic – polskiego rycerza i miecznika krakowskiego, który według Jana Długosza dowodził polską piechotą w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku. Przez lata wierzono, że na wzgórzu znajdował się średniowieczny zamek należący do Zyndrama, jednak badania archeologiczne jednoznacznie wykluczyły obecność jakiejkolwiek średniowiecznej rezydencji czy fortyfikacji.

Ta rozbieżność między nazwą a rzeczywistą historią miejsca stanowi fascynujący przykład, jak legendy i tradycje ludowe mogą kształtować postrzeganie historycznych miejsc. W 1910 roku, z okazji 500. rocznicy bitwy pod Grunwaldem, na wzgórzu wzniesiono kamień pamiątkowy, utrwalając tym samym związek tego miejsca z postacią średniowiecznego rycerza, mimo że stanowisko jest o ponad trzy tysiące lat starsze.

Znaczenie Góry Zyndrama dla nauki jest trudne do przecenienia. Obecność tak wczesnej architektury obronnej wskazuje na kontakty kulturowe mieszkańców Karpat z obszarem alpejskim i śródziemnomorskim. Osadnicy z epoki brązu, którzy przybyli prawdopodobnie z południowej Europy, kontrolowali szlaki komunikacyjne przez Karpaty, co odzwierciedlają znaleziska archeologiczne.

Stanowisko jest również rzadkim przykładem prehistorycznej osady z zachowaną złożoną stratygrafią, co umożliwia szczegółowe badania kolejnych faz zabudowy. Za swoje badania nad tym wyjątkowym miejscem dr hab. Marcin S. Przybyła został uhonorowany prestiżowymi nagrodami, w tym Nagrodą im. Szczęsnego Morawskiego za najlepszą książkę historyczną o Sądecczyźnie oraz Nagrodą ks. prof. Bolesława Kumora.

Dzięki prowadzonym wykopalaniskom oraz publikacjom naukowym, Góra Zyndrama zyskuje coraz większe uznanie w świecie archeologii. Dokumentacja badań jest dostępna na stronie Uniwersytetu Jagiellońskiego, a wyniki publikowane są w prestiżowych czasopismach naukowych. Powstają również filmy popularyzatorskie, przybliżające szerszej publiczności znaczenie tego wyjątkowego stanowiska.

Góra Zyndrama to nie tylko karta z prehistorii Polski, ale także świadectwo kontaktów międzykulturowych i migracji ludności w Europie Środkowej. Jest dowodem, że tereny Polski już w epoce brązu były areną zaawansowanych procesów cywilizacyjnych, a ich mieszkańcy potrafili wznosić imponujące konstrukcje obronne. To miejsce, gdzie prehistoria spotyka się z legendą, tworząc fascynującą opowieść o przeszłości naszych ziem.