To jest Sparta!!!

Kategorie: 

public domain

Sparta była jednym z najważniejszych greckich miast-państw w okresie archaicznym i  klasycznym i zasłynęła z wielkiej sprawności i dzielności swych wojsk. Profesjonalni i dobrze wyszkoleni spartańscy hoplici byli prawdopodobnie najlepszymi wojownikami w Grecji. Walczyli z wyróżnieniem w  bitwach pod Termopilami czy  Platejami, by wspomnieć tylko te najbardziej znane. Sparta była także uwikłana w niemal permanentny konflikt z innymi potężnymi państwami greckimi jak Ateny czy Korynt. Rywalizacja ta doprowadziła do dwóch szkodliwych i wyniszczających wojen, wojny peloponeskiej w drugiej  połowie V wieku p.n.e. i wojny korynckiej na początku IV wieku p.n.e.

 

Sparta w mitologii

Według mitologii greckiej założycielem miasta był Lakedajmon, syn Zeusa. Nadał on swe imię całemu regionowi a miasto nazwał imieniem swojej żony. Sparta była również ważnym uczestnikiem wojny trojańskiej. To król Spartan Menelaos wszczął wojnę trojańską po tym jak król Troi Parys porwał jego żonę Helenę, którą bogini Afrodyta obiecała Parysowi jako nagrodę. Nagrodę za wskazanie jej właśnie i rozstrzygnięcie tym samym sporu o to kto jest piękniejszy Atena, Hera czy może Afrodyta.

 

Ku  regionalnej dominacji

 

Sparta znajdowała się w żyznej dolinie rzeki Ewrotas w regionie Lakonii. Obszar ten został po raz pierwszy zasiedlony w okresie neolitu i stał się ważnym ośrodkiem w epoce brązu. Archeologiczne dowody, sugeruje jednak, że sama Sparta było nowym osiedlem założonym w X wieku p.n.e.Pod koniec VIII wieku p.n.e. Sparta podbił i zwasalizowała większość sąsiadów w Meseni. Po tych podbojach Sparta kontrolowała około 8.500 km² terytorium, co czyniło zeń największy organizm państwowy w Grecji i głównego gracza w greckiej polityce. Podbite ludy Meseni i Lakonii, znane jako perjojkowie, nie mieli żadnych praw politycznych w Sparcie i często byli powoływani  do służby w armii Spartan, posiadali jednak wolność osobistą dzięki czemu mogli decydować o swej przyszłości i losie. Kolejną i najniższą  grupą społeczną byli heloci, niewolni robotnicy rolni, którzy żyli w posiadłościach należących do Spartan. Heloci nie mieli wolności osobistej ale nie można było ich sprzedać (byli własnością państwa). Mogli zakładać rodziny gdyż w ten sposób powiększali swoją liczebność a tym samym cenną dla spartiatów siłę roboczą. Heloci mogli posiadać swój skromny majątek osobisty, pozostawiono im także swobodę wyznawania swojej religii. Z ziemi którą uprawiali mogli zostawić sobie 50% plonów na własny użytek. Spartanie nie zajmowali się działalnością rolniczą, ale poświęcali swój czas na szkolenie wojskowe, polowania, wojny i politykę.

 

"Sparta była wszędzie  podziwiana ale nigdzie naśladowana" Ksenofont

 

Relacje między obywatelami Sparty i helotami były niespokojne i napięte. Od czasu do czasu to napięcie powodowało wybuch powstania tak jak na przykład w VII wieku p.n.e. Powstanie to przyczyniło się do porażki Sparty w wojnie z miastem-państwem Argos w 669 roku p.n.e. w bitwie pod Hysiaj. Sparta pomściła porażkę na Argos w roku 545 p.n.e. by krótko po tym potem ponieść klęskę w starciu z miastem Tegea. Ta niestabilność regionalna spowodowała zawiązanie Związku Peleponeskiego (Symmachia Spartańska) najpotężniejszego ze wszystkich związków helleńskich. W skład związku wchodziły wszystkie miasta-państwa i krainy na Peleponezie z wyjątkiem Achai i Argos. Formalnie każdy z członków związku miał równe prawa jednak związek ten zdominowany był przez Spartę. Członkowie związku nie płacili trybutu pieniężnego Sparcie, jednak raz w roku na przeglądzie sił ustalano wspólnych wrogów i sojuszników pod dyktando Sparty. Taki układ pozwalał Sparcie zachować dominację na Peleponezie do IV wieku p.n.e. Oprócz polityki lokalnej od VI wieku p.n.e. Sparta zaczęła poszerzać swoje horyzonty poprzez tworzenie sojuszy jak na przykład ten  z Krezusem z  Lidii czy wysyłanie ekspedycji wojennej przeciwko Polikratesowi z Samos w 525 roku p.n.e.

 

Rywalizacja z Atenami, Koryntem i Tebami

 

Sparta pod rządami Kleomenesa I panującego około. 520-490 p.n.e. obaliła tyranów w Atenach, ale demokracja położyła kres wszelkim spartańskim zapędom i ambicjom w tym mieście. Pomimo wszystkich konfliktów i waśni Sparta była jednak sprzymierzeńcem Aten w obronie Grecji przed najazdem Persów pod wodzą króla Kserksesa, i Spartanie walczyli wyróżniając się pod Termopilami w 480 roku p.n.e. a także pod Platejami rok później. Od 480 do 460 roku p.n.e. regionalne rywalizacje i bunty helotów osłabiły Spartę, lecz najgorsze miało dopiero nadejść kiedy rywalizacja z Atenami przerodziła się w otwarta wojnę znaną jako wojny peloponeskie. Trwające od ok. 460 do 446 roku p.n.e. i ponownie od 431 do 404 roku p.n.e. Długie wojny były krwawe i niszczące dla obu stron, ale Sparta z pewnym perskim wsparciem, ostatecznie wygrała ten konflikt. Ostateczne zwycięstwo przyszło po tym jak Lizander zniszczył flotę ateńską w 405 roku p.n.e. w bitwie u ujścia Ajgospotamoj.  Pozycja Sparty jako hegemona w Grecji została umocniona i potwierdzona. Stanem takim przyszło Spartanom cieszyć się krótko.

 

Niezaspokojone ambicje Sparty na dominację w środkowej i północnej Grecji oraz Azji Mniejszej i Sycylii wciągnęły miasto w kolejny przewlekły konflikt, znany dziś jako wojna koryncka od396 do 387 p.n.e. W wojnie tej starł się Związek Peleponeski  pod wodzą Sparty i koalicja czterech miast-państw ( Ateny, Teby, Korynt i Argos) wspieranych przez Persję Achemenidów. Po początkowych sukcesach na lądzie gdzie Sparta odniosła kilka spektakularnych sukcesów pokonując siły greckich koalicjantów, przyszła porażka na morzu zadana Sparcie przez flotę perską. Klęska na morzu złamał raz na zawsze morską potęgę Sparty której nie udało się już Spartanom nigdy odbudować. Ateny korzystając z osłabienia Sparty na morzu przeprowadziły kilka operacji desantowych i zdołały odebrać wiele wysp, które należały w przeszłości do Ateńskiego Związku Morskiego.

Persja zaniepokojona sukcesami Aten i osłabieniem Sparty wycofała swe wsparcie dla koalicji. Nie mogące przechylić szali zwycięstwa na swoją stronę, walczące strony zostały zmuszone do negocjacji. Chcąc nie chcąc Ateny i sojusznicy przystąpili do negocjacji, wiedząc o zawartym porozumieniu pomiędzy Spartą i Persją. Porozumienie to przewidywało, że Persja rozpocznie działania zbrojne przeciw koalicji w przypadku odmowy zawarcia pokoju. Wojnę zakończył tak zwany pokój królewski lub pokój Antalkidasa (od imienia wysłannika Sparty). Na podpisanym pokoju skorzystała głównie Persja ale też Sparta. Persja zagwarantowała sobie zrzeczenie się pretensji Aten i Sparty do ochrony greckich miast na terenach dzisiejszej zachodniej Turcji.

 

Dało to Persji wolną rękę na innych frontach, co poskutkowało podbojem Egiptu i Cypru. Sparta natomiast wsparta grozbą interwencji Persji, zagwarantowała sobie zapis w traktacie pokojowym mówiący o tym, że każde miasto-państwo ma pozostać niepodległe, a Sparta zostaje tego gwarantem z możliwością użycia siły w celu wyegzekwowania postanowień traktatu. W praktyce oznaczało to zakaz formowania koalicji i związków potencjalnie wymierzonych w Spartę. Hegemonia Sparty na Grecja trwała przez kolejne szesnaście lat aż do bitwy pod Leuktrami w 371 roku p.n.e. W bitwie tej Sparta poniosła klęskę w starciu z wojskami Związku Beockiego pod przewodnictwem Teb. W wyniku klęski Sparta utraciła na korzyść Teb region Meseni. Od tego momentu Sparta traciła na znaczeniu i rozpoczął się okres upadku potęgi Sparty.

 

Po krótkim okresie w którym Sparta rzuciła wyzwanie  Macedonii w III wieku p.n.e. zakończonym oblężeniem Sparty przez  Pyrrusa w 272 roku p.n.e. Sparta nie odgrywała już wiodącej roli w Grecji i zmuszona została do przystąpienia do Związku Achajskiego (w 195 roku p.n.e.) nigdy nie odzyskując dawnej świetności. Pod kontrolą Rzymu, Sparta zachęcona wsparciem potężnego protektora postanowiła opuścić  konfederację achajska w co wywołało w 147 roku p.n.e.  wojnę achajską zakończoną podbojem całej Grecji przez Rzym.  Pod władzą Rzymu miasto cieszyło się statusem wolnego miasta i utrzymywało dobre stosunki z Rzymem przeżywając w tym czasie okres rozkwitu i prosperity. Dobre czasy dla Sparty skończyły się  w 396 roku n.e.  gdy król Wizygotów Alaryk dokonał niszczącego najazdu na Grecję. Sparta została złupiona i zniszczona dzieląc tym samym los całej Grecji.

 

Rząd

 

System polityczny  Spartan był niezwykły. Sparta miała dwóch dziedzicznych królów z dwóch różnych rodzin. Królowie byli również kapłanami Zeusa i zasiadali w radzie starszych, znanej jako Geruzja. Rada ta składała się z dwóch królów i 28 starszych obywateli z najznamienitszych rodów Sparty. Funkcja geronty pełniona była dożywotnio a mógł nim zostać tylko mężczyzna powyżej 60 roku życia. Rada starszych pełniła także funkcję najwyższej instancji w systemie sądowniczym Sparty. Do obowiązków rady starszych należało przygotowywanie wniosków i uchwał pod przewodnictwem pięciu eforów, przygotowane wnioski i uchwały poddawane były następnie głosowaniu na zgromadzeniu. Ciekawostką jest, że zgromadzenie otwarte było dla wszystkich obywateli a głosowano poprzez prostą metodę krzyku. Eforowie nadzorujący pracę rady byli wysokimi urzędnikami państwowymi wybieranymi przez obywateli na jedną kadencję trwającą jeden rok. Tradycyjnie jeden z eforów towarzyszył królowi na wyprawie wojennej.

 

Społeczeństwo

 

Podobnie jak w innych  greckich miastach-państwach Sparta była zdominowana przez mężczyzn pochodzących z najpotężniejszych rodów. Byli to właściciele ziemscy poświęcający się w całości  szkoleniu wojskowemu i polityce. W rolnictwie pracowali heloci którzy nie byli właścicielami ziemi na której pracowali co powodowało, że nie mieli szans na zostanie obywatelem i awans społeczny. Ten brak mobilności społecznej w Sparcie wyszedł na złe  Sparcie w późniejszych wiekach.  Zmniejszona w stałych wojnach w V. i IV wieku p.n.e. populacja arystokracji  spartańskiej z której formowano elitarne oddziały  hoplitów znalazła się na niebezpiecznie niskim poziomie (w 490 roku p.n.e. około 8,000 i tylko 700 w 371 roku p.n.e.) Spowodowało to, że Sparta zmuszona była wcielać do wojska ludzi nie będących obywatelami co odbiło się w naturalny sposób na jakości spartańskiego wojska. Motywacja tych ludzi do walki za spartańskie interesy była niska a lojalność wobec represyjnej władzy także pozostawiała wiele do życzenia.

 

Kobiety w Sparcie były w dużo lepszej sytuacji niż w innych greckich miastach-państwach. W Sparcie mogły być właścicielami nieruchomości i ziemi, które często pozyskiwały jako spadek. Faktem jest, że kobiety spartańskie należały do najbogatszych członków społeczeństwa dziedzicząc majątek ich mężów poległych w licznych wojnach prowadzonych przez Spartę. W pewnym momencie kobiety spartańskie kontrolowały 2/5 ziemi w Sparcie. Ponadto, kobiety w Sparcie cieszyły się swobodą poruszania się i zmiany miejsca zamieszkania. Spartanki brały także udział w zawodach atletycznych (nago tak jak mężczyźni). Kobiety spartańskie mogły bez przeszkód pić wino. Wszystkie te wolności były nie do pomyślenia w innych greckich polis.

 

 

Armia Spartan

 

W Sparcie silny nacisk kładziono na szkolenie wojskowe  wszystkich obywateli spartańskich. Młodzi chłopcy po osiągnięciu wieku siedmiu lat wiedli skromne życie w koszarach. Wychowanie takie do dziś pozostało synonimem ciężkich warunków i dyscypliny (spartańskie warunki czy też spartańskie wychowanie). Poddawani tam byli treningowi wzmacniającemu ich siłę i atletyzm a także rozwijali umiejętności z zakresu władania bronią i współdziałania w formacji hoplitów. Posiłki w koszarach były skromne i składały się z placków z mąki jęczmiennej, sera, fig i wina.

 

W koszarach rekruci byli rozdzieleni na grupy wiekowe. Trening stawał się jeszcze bardziej wymagający od 20 roku życia, kiedy to młodzieniec dołączał do kwater zajmowanych przez starszych i bardziej doświadczonych weteranów. Tam zdarzało się, że młodzieniec wchodził w związek homoseksualny ze  starszym żołnierzem. Ta kombinacja trudnego szkolenia wojskowego i dyscypliny powodowało, że Sparta miała najlepszą armię w całej Grecji. Doskonale wyszkoleni i związani czasami uczuciem hoplici byli gotowi skoczyć dla siebie nawzajem w ogień lub wykonać skomplikowany manewr na polu bitwy bez złamania szyku.

 

Spartanie stali się  wzorem do naśladowania  i symbolem profesjonalizmu dla innych greckich miast- państw.  Imponowali Rzymianom a nawet XVIII wiecznym wodzom europejskim  którzy naśladowali na polu bitwy ustawienie i poruszanie się jednostek. Dla nas Spartanie pozostaną synonimem twardziela. To jest Sparta!!!

Ocena: 

3
Średnio: 3 (1 vote)

Komentarze

Skomentuj