Odkrycie w berlińskiej bibliotece najstarszego znanego rękopisu hymnu “Gaude Mater Polonia”

Odkrycie najstarszego znanego rękopisu hymnu “Gaude Mater Polonia” w berlińskiej bibliotece przez dr. Pawła Figurskiego z Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk rzuca nowe światło na historię polskiego dziedzictwa kulturowego. Ten cenny manuskrypt, opatrzony pieczęciami Biblioteki Seminaryjnej w Płocku, został zrabowany przez Niemców podczas II wojny światowej w 1941 roku.

“Gaude Mater Polonia” to średniowieczny hymn ku czci św. Stanisława ze Szczepanowa, przypisywany Wincentemu z Kielczy. Utwór powstał prawdopodobnie między 1257 a 1261 rokiem, choć niektórzy badacze sugerują, że mógł być skomponowany już na uroczystość kanonizacji św. Stanisława w 1253 roku. Dotychczas najstarszy znany zapis tego hymnu pochodził z około 1372 roku i znajdował się w “Antyfonarzu kieleckim”. Odnaleziony w Berlinie rękopis może być jeszcze starszy, co czyni go niezwykle cennym dla polskiego dziedzictwa kulturowego.

Dr Figurski natrafił na ten manuskrypt pod koniec 2023 roku w Bibliotece Państwowej w Berlinie. Na dokumencie widnieją pieczęcie Biblioteki Seminaryjnej w Płocku, co potwierdza jego polskie pochodzenie. Przed II wojną światową Biblioteka Seminaryjna w Płocku posiadała jedną z najcenniejszych kolekcji starych ksiąg w Polsce. W 1941 roku zbiory te zostały zrabowane przez Niemców i wywiezione do Królewca, skąd trafiły do różnych miejsc. Los wielu z tych dzieł pozostaje nieznany, dlatego odnalezienie rękopisu “Gaude Mater Polonia” jest wydarzeniem o ogromnym znaczeniu.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Warszawie prowadzi obecnie kwerendę biblioteczną i archiwalną w celu zebrania pełnej dokumentacji dotyczącej tego późnośredniowiecznego rękopisu. Jeśli potwierdzi się jego polskie pochodzenie, zostaną podjęte działania zmierzające do jego restytucji. Berlińska biblioteka potwierdziła, że rękopis znajduje się w tzw. Depozycie 39, który prawdopodobnie trafił tam w wyniku II wojny światowej. Obecnie polski rząd nie złożył jeszcze oficjalnego wniosku o zwrot dzieła, ale rozmowy na ten temat mają prowadzić ministerstwa spraw zagranicznych obu krajów.

Odnalezienie tego manuskryptu to nie tylko odzyskanie cennego zabytku, ale także ważny krok w procesie przywracania polskiego dziedzictwa kulturowego zagrabionego podczas wojny. Szacuje się, że Niemcy zrabowali w Polsce około pół miliona dzieł sztuki o łącznej wartości ponad 11 miliardów dolarów. Ministerstwo Kultury sporządziło katalog ponad 63 tysięcy skradzionych przedmiotów, co pokazuje skalę strat poniesionych przez Polskę.

“Gaude Mater Polonia” od wieków towarzyszyło Polakom w ważnych momentach historycznych, śpiewane przez rycerstwo po zwycięstwach czy podczas uroczystości narodowych. Odnalezienie najstarszego zapisu tego hymnu to nie tylko odzyskanie cennego artefaktu, ale także przywrócenie części naszej tożsamości narodowej. Miejmy nadzieję, że dzięki współpracy polsko-niemieckiej manuskrypt ten wkrótce powróci do Polski, wzbogacając nasze dziedzictwo kulturowe i przypominając o bogatej historii naszego kraju.