Teoria rozwoju ludzkości została zakwestionowana

Jedna z najważniejszych rewolucji w dziejach ludzkości – przejście od łowiectwa i zbieractwa do rolnictwa – może mieć znacznie bardziej złożone podłoże, niż dotychczas sądzono. Nowe badanie opublikowane w czasopiśmie "Proceedings of the National Academy of Sciences" (PNAS) rzuca światło na ten przełomowy moment w historii człowieka, kwestionując tradycyjne wyjaśnienia.

Przez dekady naukowcy tłumaczyli tę fundamentalną zmianę głównie czynnikami zewnętrznymi, takimi jak globalne ocieplenie po ostatniej epoce lodowcowej, pojawienie się żyznych dolin rzecznych czy wzrost plonów. Jednak zespół badaczy pod kierownictwem Alfredo Cortell-Nicolau z Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology w Lipsku i University of Cambridge proponuje zupełnie inne spojrzenie na tę kwestię.

Badacze opracowali innowacyjny model matematyczny, inspirowany interakcjami drapieżnik-ofiara znanymi z ekologii, aby symulować konkurencję między wczesnymi rolnikami a łowcami-zbieraczami. Model uwzględnia takie czynniki jak tempo wzrostu populacji, śmiertelność, migracje oraz poziom asymilacji kulturowej.

Analizując dane z trzech różnych regionów – Danii, wschodniej Iberii i japońskiej wyspy Kiusiu – naukowcy odkryli, że ludzkie interakcje mogły odegrać kluczową rolę w rozprzestrzenianiu się rolnictwa. W niektórych miejscach rolnicy wypierali łowców-zbieraczy, podczas gdy w innych obie grupy współistniały lub łowcy stopniowo adaptowali praktyki rolnicze.

Wyniki sugerują, że demograficzne różnice między tymi społecznościami, w tym szybszy przyrost naturalny wśród rolników, mogły mieć decydujące znaczenie. Rolnicy, dzięki bardziej stabilnym źródłom pożywienia, mogli utrzymywać liczniejsze populacje, co dawało im przewagę w konkurencji o terytorium i zasoby.

Co ciekawe, badanie wskazuje, że rolnictwo rozprzestrzeniało się na dwa główne sposoby: przez migracje rolników na nowe tereny oraz przez wymianę kulturową, podczas której lokalni łowcy-zbieracze przejmowali praktyki rolnicze. Proporcje tych mechanizmów różniły się znacząco w zależności od regionu.

W Danii, na przykład, dane wskazują na silne zjawisko wypierania lokalnych łowców-zbieraczy przez migrantów-rolników. We wschodniej Iberii natomiast zaobserwowano bardziej złożony obraz współistnienia i stopniowej asymilacji. Z kolei na wyspie Kiusiu wyniki były mieszane, zależne od lokalnych warunków demograficznych i środowiskowych.

Model opracowany przez naukowców uwzględnia również proces asymilacji kulturowej – zdolność jednej grupy do przyjmowania praktyk drugiej. To pozwala lepiej zrozumieć, dlaczego w niektórych regionach łowcy-zbieracze sami zaczęli uprawiać ziemię, podczas gdy w innych zostali zastąpieni przez przybyłych rolników.

Badanie to reprezentuje nowe podejście do zrozumienia jednego z najważniejszych przejść w ludzkiej historii. Według naukowców, ludzka agencja i interakcje społeczne były równie istotne, jeśli nie ważniejsze, niż czynniki zewnętrzne w kształtowaniu tej rewolucji.

Zespół badaczy wierzy, że ich model matematyczny może stać się standardowym narzędziem do analizy historycznych interakcji demograficznych, nie tylko w kontekście przejścia na rolnictwo, ale również innych przełomowych momentów w dziejach ludzkości.

Co istotne, badanie wskazuje, że ludzie nie byli jedynie pasywnymi uczestnikami zmian środowiskowych, ale aktywnie kształtowali swoje społeczeństwa poprzez złożone interakcje demograficzne i kulturowe. Choć czynniki zewnętrzne, takie jak zmiany klimatyczne, nadal mogły odgrywać pewną rolę, to właśnie wewnętrzne dynamiki społeczne były kluczowe dla rozprzestrzeniania się rolnictwa.

Badanie to jest częścią szerszego projektu finansowanego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, który ma na celu lepsze zrozumienie procesów związanych z przejściem na rolnictwo. Współautorami są Javier Rivas, Enrico R. Crema, Stephen Shennan, Oreto García-Puchol, Jan Kolář, Robert Staniuk i Adrian 

Choć nowy model rzuca światło na ten fascynujący okres w historii ludzkości, naukowcy przyznają, że nadal istnieje wiele niewyjaśnionych aspektów tego przejścia. Debata na temat dokładnych mechanizmów rozprzestrzeniania się rolnictwa prawdopodobnie będzie trwać, z nowymi badaniami dostarczającymi kolejnych perspektyw na ten złożony proces.

Jedno jest pewne – przejście na rolnictwo, które rozpoczęło się około 12 000 lat temu, było znacznie bardziej skomplikowane niż wcześniej sądzono. Nie był to prosty wynik zmian klimatycznych czy zwiększonej dostępności żyznych gleb, ale rezultat złożonych interakcji między różnymi grupami ludzi, konkurującymi o zasoby i adaptującymi się do zmieniających się warunków.