Upadek Cywilizacji

Kategorie: 

public domain

Okres zwany klasycznym w historii Mezoameryki (II w do X w) przyniósł pomiędzy rokiem 800 a 925 prawdopodobnie jeden z najbardziej dramatycznych upadków cywilizacji w historii ludzkości. W ciągu około 150 lat  kwitnąca cywilizacja Majów upadła, a tętniące niegdyś życiem wielkie miasta zostały porzucone przez mieszkańców i połknięte przez zieloną czeluść  dżungli. Ukryte przez stulecia, popadły w zapomnienie pozostawiając po sobie mgliste legendy o dawnej chwale.

 

Jednak niektóre północne miasta Majów rozwijały się w tym okresie jak nigdy wcześniej. Podobnie jak miasta wzdłuż wybrzeża Zatoki Meksykańskiej i centralnych wyżyn Meksyku. Jednak dla większości Majów z południowych nizin okres ten był pasmem katastrof. Pytaniem, które dręczyło naukowców od samego początku odkrycia starożytnych ruin w XIX wieku było co spowodowało gwałtowny upadek zaawansowanej cywilizacji Majów? Poniżej zebrałem kilka popularnych koncepcji próbujących wyjaśnić tajemnicę upadku cywilizacji Majów.

Od początku badań nad cywilizacją Majów wysuwano wszelkiego rodzaju mniej lub bardziej prawdopodobne teorie, dywagujące na temat co tak naprawdę spowodowało upadek. Epidemia, rewolucja społeczna, susza, głód, inwazja wrogów zewnętrznych, przeludnienie, zakłócenia w szlakach handlowych, trzęsienia ziemi, a nawet huragany zostały pociągnięte do odpowiedzialności. Niestety, inskrypcje pozostawione przez samych Majów dziwnie milczą na ten temat.

Aby znaleźć odpowiedź na postawione pytanie, musimy zrekonstruować przeszłość rozpoczynając od tego co wiemy. Od połowy do końca VIII wieku, stosunki między miastami-państwami pogorszyły się. Nastąpił spadek w wymianie handlowej i wzrost konfliktów zbrojnych. Wiemy także, że w tym okresie wzrosła umieralność. A od roku 830 nie powstały żadne nowe budynki w centralnej części państwa Majów. Dziwić może także fakt, że Majowie którzy uwielbiali zapisywać daty na budynkach i stelach zaprzestali tego po 910 roku w nizinnych miastach.

 

Mamy też dowody na to, że ogromne obszary państwa stają się całkowicie wyludnione a królewskie dynastie i rządzące elity znikają bez śladu. Wreszcie, można powiedzieć, że upadek nie był ani wyjątkowy  ( Majowie wielokrotnie porzucali na przestrzeni wieków swe miasta na mniejszą skalę)  ani też gwałtowny i szybki. Był to raczej proces, upadek postępował w ciągu 150 lat, od około roku 760 do 910. Tak powolny upadek wydaje się wykreślać z listy potencjalnych przyczyn upadku cywilizacji epidemię i klęski żywiołowe takie jak trzęsienia ziemi. W obu tych przypadkach populacja ludzka odzyskuje swą liczebność stosunkowo szybko, natomiast  niziny państwa Majów nigdy nie zostały ponownie zasiedlone do poziomu  sprzed załamania.

 

Co powoduje upadek cywilizacji?

Pomocnym może być odnotowanie procesu upadku innych cywilizacji, na przykład starożytnego Rzymu. Różnice w czasie, położeniu geograficznym i okolicznościach upadku oczywiście wykluczają bezpośrednie powiązania. Natomiast wspólnym mianownikiem w skomplikowanym wieloprzyczynowym procesie upadku, wydaje się ogólnie lekceważące podejście rządzących do zasobów będących w ich dyspozycji a także lekceważenie długoterminowych potrzeb populacji. Czy tak było również w przypadku Majów? Okres sprzed upadku cywilizacji Majów charakteryzuje się ekstrawagancją by nie powiedzieć megalomanią projektów budowlanych, bezproduktywnych wojen i nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych, zwłaszcza ziemi, lasów i wody.

 

Rosnąca w szybkim tempie populacja doprowadziła do wytrzebienia lasów co doprowadziło do erozji gleby na tych obszarach. Na wyczerpanie zasobów drewna wskazuje zmiana gatunku drewna używanego przez Majów do budowy domów. Przed rokiem 740 w szerokim użyciu był gatunek Sapodilla czyli Pigwica właściwa, drzewo to daje wysokiej jakości drewno cenione w budownictwie i meblarstwie. Po roku 740 znika ono niemal całkowicie i zostaje zastąpione przez pośledniejsze gatunkowo drewna. Wskazywać to może na prowadzenie przez Majów typu gospodarki zwanego przez nas gospodarka rabunkową prowadzącą do utraty odnawialnego zasobu.

Trzy główne czynniki

Historycy badający cywilizację Majów zgadzają się generalnie, że trzema głównymi czynnikami, które przyczyniły się w głównej mierze do upadku były wojny pomiędzy miastami-państwami, przeludnienie oraz susze. Należy jednak zaznaczyć, że czynniki te nie zawsze występowały jednocześnie w poszczególnych miastach.

 

Wojna była częścią kultury Majów od wieków, ale eksplozję przemocy na nie spotykaną wcześniej skalę można odnotować w okresie bezpośrednio poprzedzającym upadek, wtedy to też Majowie rozpoczęli fortyfikowanie swych miast. Wcześniej dla Majów wojna oznaczała, że w razie klęski zniewolona zostanie tylko niewielka część populacji, zazwyczaj garstka prominentnych figur z kręgów rządzących. W czasach póznego okresu klasycznego, wojna wydaje się być o wiele bardziej drastycznym wydarzeniem dla wszystkich zaangażowanych stron. Zdobycie terytorium i uchwycenie jak największej liczby jeńców przeznaczonych na ofiary stało się priorytetem.

                                               Powyżej jeńcy prezentowani władcy Majów

Zdobycie terytorium zapewniało pozyskanie nowych ziem pod uprawę i uzyskanie nowych zasobów naturalnych, krwawymi zaś ofiarami starano się zapewnić przychylność bogów, którzy obłaskawieni w ten sposób mieli przywrócić stabilność i dobrobyt z poprzednich czasów. Obecność wielkiej liczby grotów strzał i innej broni odkrytej przez archeologów w warstwach z omawianego okresu pokazuje, że były to czasy wielce niespokojne a życie w miastach stało się niepewne.

 

Archeolodzy odnotowali także wzrost pochówków z tego okresu, zawierających szczątki noszące ślady śmierci poniesionej w bardzo brutalny sposób. Obok teorii walk wewnętrznych istnieje teoria o inwazji z zewnątrz. Tezę tą popiera się znaleziskami archeologicznymi zwłaszcza z miasta Seibal gdzie odkryto stele z wizerunkiem władcy noszącego imię Wat~ul. Władca ten ubrany jest w typowy dla Majów strój, jednak odróżnia się wąsami niespotykanymi wśród Majów oraz fryzurą także obcą pośród Majów. Także obecność wizerunków obcych bogów takich jak na przykład Ehecatl (bóg wiatru wywodzący się z centralnego Meksyku) może być  świadectwem obcego podboju i obcych wpływów.

 

Przeludnienie z całą pewnością spowodowało niewydolność pozostającego w delikatnej równowadze rolnictwa Majów. Nowe odkrycia archeologiczne wskazują, że  miasta i peryferyjne osiedla Majów były znacznie bardziej zatłoczone niż dotychczas przypuszczano. Co gorsza, dowody naukowe jasno wskazują, że nizinne regiony państwa Majów doznały serii katastrofalnych susz między rokiem 800 a 1050. Jednak należy zauważyć, że nie wszystkie miasta Majów cierpiały z powodu suszy.

 

Nie trudno zatem o wniosek, że w regionach cierpiących rok po roku z powodu suszy, 90% populacji należącej do klas niższych społeczeństwa podniosło bunt przeciwko rządzącym elitom. Elity te nie były już w stanie pozować jako obrońcy społeczeństwa i ładu a także jako pośrednicy w kontaktach z bogami a zwłaszcza z bogiem deszczu Chac. W konsekwencji upadku infrastruktury miejskiej oraz struktury społecznej nastąpił masowy exodus ludności, migrującej na północ i południe. W wyniku wielkiej migracji ponad 155.000km2 terytorium Majów zupełnie opustoszało.

 

PODSUMOWANIE

Najbardziej rozsądnym wyjaśnieniem upadku kultury Majów jest zatem oddziaływanie wielu zazębiających się czynników. Wojny, zaburzenia społeczne, przeludnienie i niekorzystne warunki klimatyczne. Co prawda czynniki te nie występowały wszystkie na raz, różniąc się skalą, okresem występowania i miejscem występowania na terytorium Majów. Wyznaczyły jednak kres ustalonego porządku społecznego, panującego przez stulecia na południowych nizinach państwa Majów.

 

Upadek państwa Majów nie był jednak końcem kultury Majów. Północne miasta i te na wyżynach Meksyku i Gwatemali przetrwały do czasów hiszpańskiego podboju. Nawet dzisiaj  siedem milionów ludzi w Ameryce Środkowej używa języka Majów. Kultura Majów ucierpiała ale nie znikła całkowicie. I tak jak Majowie czerpali z dorobku wcześniejszych kultur Olmeków i Tolteków tak ich osiągnięcia zostały zaadoptowane przez Azteków którzy stworzyli ostatnią prekolumbijska cywilizację Mezoameryki.

Ocena: 

3
Średnio: 3 (1 vote)

Skomentuj