Zagadkowa “zaraza Achetatonu” okazała się kłamstwem! Archeologowie obalili 3000-letni mit

Spektakularne, pustynne ruiny starożytnego Achetaton (współcześnie znane jako Amarna) od wieków rozpalały wyobraźnię historyków i egiptologów. To krótkotrwałe miasto, założone przez faraona Echnatona w XIV wieku p.n.e. i opuszczone zaledwie 20 lat po jego śmierci, przez długi czas uważano za ofiarę tajemniczej epidemii. Jednak najnowsze badania archeologiczne całkowicie obalają tę hipotezę, rzucając nowe światło na historię tego fascynującego miejsca.

Dr Gretchen Dabbs i dr Anna Stevens, autorki przełomowego artykułu opublikowanego w “American Journal of Archaeology”, przeprowadziły kompleksową analizę archeologiczną i bioarcheologiczną Achetaton, która podważa teorię o epidemii jako przyczynie opuszczenia miasta. Badaczki przez prawie dwie dekady (2005-2022) analizowały 889 pochówków z czterech dużych cmentarzy, reprezentujących szacunkowo 11 350 - 12 950 wszystkich pochówków.

“To jeden z tych przypadków, gdy coś wydaje się logiczne, jeśli nie przyglądamy się temu zbyt krytycznie” – przyznaje dr Dabbs, wyjaśniając, dlaczego teoria o zarazie utrzymywała się tak długo w naukowym dyskursie.

Teoria o epidemii opierała się głównie na źródłach pisanych, takich jak hetyckie modlitwy przeciwko zarazie oraz korespondencja dyplomatyczna znana jako Listy z Amarny, które wspominają o chorobach w miastach Megiddo, Byblos i Sumur. Jednak żadne z tych źródeł nie wspominają konkretnie o epidemii w samym Achetaton.

Wbrew popularnym przekonaniom, badanie szczątków ludzkich nie wykazało oznak charakterystycznych dla społeczności dotkniętych epidemią. Chociaż odkryto oznaki stresu społecznego i ekonomicznego, takie jak zahamowany wzrost, urazy kręgosłupa i zwyrodnienia stawów, dowody na choroby zakaźne były rzadkie – tylko u siedmiu osób wykryto objawy infekcji.

Również wzorce pochówków przeczyły teorii o epidemii. Choć odkryto znaczną liczbę pochówków zbiorowych, często dotyczyły one kobiet i dzieci, co sugeruje raczej zwyczaje kulturowe lub rodzinne niż pochówki awaryjne charakterystyczne dla czasów kryzysu.

Co więcej, model demograficzny pokazał, że śmiertelność, średnia długość życia i ogólna liczba pochówków były zgodne z tym, czego można się spodziewać po mieście wielkości Achetaton i czasie jego istnienia. Nie zaobserwowano katastrofalnego skoku śmiertelności typowego dla epidemii.

Najbardziej przekonującym dowodem przeciwko teorii epidemii jest sam sposób opuszczenia miasta. Zamiast panicznej ucieczki charakterystycznej dla społeczności uciekającej przed zarazą, archeolodzy odkryli ślady powolnego, uporządkowanego opuszczania Achetaton, z starannym zabieraniem dobytku. Co więcej, miasto nadal było zamieszkane, choć w mniejszym stopniu, nawet po śmierci Echnatona.

Wszystkie te odkrycia wskazują, że polityczne i religijne czynniki – a nie choroba – były prawdopodobną przyczyną upadku miasta. Szybkie opuszczenie Achetaton wiąże się raczej z reakcją przeciwko religijnym reformom Echnatona i przywróceniem tradycyjnych ośrodków religijnych.

Badanie to podkreśla niebezpieczeństwo łączenia faktów z różnych okresów i regionów geograficznych bez wyraźnych dowodów. Jak podkreśla dr Dabbs, “musimy zachować ostrożność w wykorzystywaniu danych z czasowo i geograficznie odległych miejsc do formułowania argumentów dotyczących Amarny lub jakiejkolwiek innej starożytnej lokalizacji”.

Historia Achetaton nabiera teraz nowego znaczenia. “Miasto zarazy” mogło nigdy nie istnieć. Zamiast tego, to co dziś widzimy, to pomnik ludzkiej wizji, wrażliwości i odporności – miejsce, gdzie wiara i władza próbowały kiedyś przekształcić świat.

Źródła:

https://phys.org/news/2025-10-ancient-egyptian-plague-akhetaten.html

https://archaeologymag.com/2025/10/akhetaten-plague-may-never-have-happ…

https://indiandefencereview.com/akhetaten-did-plague-cause-its-abandonm…

https://greekreporter.com/2025/10/17/akhetaten-plague-ancient-egypt/

https://www.sciencenewstoday.org/for-3000-years-we-blamed-a-plague-now-…